Zoals bijvoorbeeld ‘eigenlijk’

‘Ik heb echt zin in de vakantie. Lekker even andere dingen doen, zoals bijvoorbeeld koffiedrinken bij de tent, op zoek naar dat ene bijzondere plekje, en eigenlijk gewoon nietsdoen.’

Valt je iets op aan deze zin? Loopt prima toch? Toch is er een foutje ingeslopen. Het gaat om ‘zoals bijvoorbeeld’. Deze woordcombinatie wordt vaak gebruikt, en ook ik heb bijna niet meer door dat het een dubbelzegging – oftewel een ’tautologie’ – is.

In de zin leidt het woordje ‘zoals’ een aantal voorbeelden in. Het betekent dan hetzelfde als ‘bijvoorbeeld’. Daarom is ‘zoals bijvoorbeeld’ hier dubbelop. 

Niet nodig

In de zin staan ook twee losse woorden die je weg kunt laten: ‘eigenlijk’ en ‘gewoon’. De lezer heeft ze niet nodig om de zin te begrijpen. Vergelijk:

• … en eigenlijk gewoon nietsdoen / Ik heb eigenlijk gewoon zin in nietsdoen.
• … en nietsdoen / Ik heb zin in nietsdoen.

De eerste zin is omslachtiger dan de tweede zin. De tweede zin is kort en kernachtig. Zonder ‘ballast’, zou je kunnen zeggen.  

Toch (soms) wel nuttig

Even inzoomen op ‘eigenlijk’. Is dit nu echt een ‘vulwoord’ of ‘stopwoord’, zoals vaak wordt beweerd? Nee, zeker niet! Lees de volgende zinnen: 

‘Ik heb echt zin in de vakantie. Lekker even andere dingen doen, bijvoorbeeld koffiedrinken bij de tent en op zoek naar dat ene bijzondere plekje. Maar eigenlijk heb ik gewoon zin in nietsdoen.’

In dit stukje heeft ‘eigenlijk’ duidelijk toegevoegde waarde. Ik vind koffiedrinken wel gezellig en ik heb ook wel zin om naar dat unieke plekje te gaan, maar in werkelijkheid (als ik de waarheid wil zeggen) wil ik relaxen, nietsdoen. Dát is wat ik wil.

Het woordje ‘maar’ drukt een tegenstelling uit. En daar blijkt het woordje ‘eigenlijk’ goed bij te passen. ‘Maar eigenlijk …’ De zin loopt er vaak ook soepeler door: 

• Hij komt dominant over, maar eigenlijk is hij heel onzeker / Hij komt dominant over, maar hij is heel onzeker. 
• Zij zegt dat ze snel tevreden is, maar eigenlijk is ze vaak erg kritisch / Zij zegt dat ze snel tevreden is, maar ze is vaak erg kritisch. 

Beleving 

Lees ook nog even deze zinnen, als je wilt:

• Waar gaat zij eigenlijk heen?
• Ik vind dat shirt eigenlijk niet bij die broek passen.
• Ik heb eigenlijk geen tijd om mee te gaan naar de stad.
• ‘Hoe vond jij het feest gisteravond?’ ‘Eigenlijk niet (zo) leuk’. 

Ook hier kun je ‘eigenlijk’ weglaten. De vraag of de boodschap is dan kort en kernachtig. Dat is prima. 

Maar ik vind het woordje ‘eigenlijk’ zo overbodig nog niet. Het maakt de vraag minder direct, en de boodschap genuanceerder, subtieler. Vriendelijker, zo je wilt. En ook dat kan de voorkeur hebben.

Taal is de uitdrukking van wat wij bedoelen en hoe wij de dingen beleven.

Mijn advies: gebruik het woordje ‘eigenlijk’ gerust, maar niet te veel. Het kan dan storend zijn, en afleiden van de kern van jouw tekst. Kijk goed naar de zin, de context. Zo is in de groene zin met de tegenstelling het woord echt op zijn plaats. En ga na hoe jij de boodschap wilt laten overkomen of beleeft. Die bedoeling en beleving mogen terugkomen in taal. Sterker: taal is de uitdrukking van wat wij bedoelen en hoe wij de dingen beleven. En dat is vaak minder ‘kort’ en ‘kernachtig’ dan we misschien denken.     

Twijfel

‘Eigenlijk twijfel ik of ik deze blog zal plaatsen. Het is in principe niet goed genoeg beargumenteerd en genuanceerd. Feitelijk kan ik er kritiek op krijgen. Dat zou heel vervelend zijn, dan verlies ik namelijk een stukje ‘autoriteit’. Dus kan ik het beter niet plaatsen.’

Wat ik wél zeker weet: ik kan een paar van bovenstaande vetgedrukte woorden beter weglaten. Ze voegen niet toe, ze moeten alleen maar gelezen worden. Zeker de woorden ‘in principe’, ‘feitelijk’ en ‘namelijk’.

Wat ik ook zeker weet: ik heb zin in vakantie. Even niet stoeien met taal en zinnen, en de vraag of het klopt …

Oh ja, hier kan het wel

Nog even over ‘zoals bijvoorbeeld’. Als je deze woordcombinatie kunt vervangen door ‘net (zo)als’, dan gebruik je het om een vergelijking uit te drukken. In dat geval kun je ‘zoals’ en ‘bijvoorbeeld’ wel combineren. Bijvoorbeeld:

• Het woord ‘feitelijk’ kun je meestal weglaten, zoals bijvoorbeeld ook ‘eigenlijk’. 
• Het woord ‘feitelijk’ kun je meestal weglaten, net (zo)als bijvoorbeeld ‘eigenlijk’. 

Zo zie je maar weer. Taal is divers, de context en dat wat wordt uitgedrukt spelen een grote rol. En dat is eigenlijk heel interessant. Nee, dat is heel interessant!

Hoe dan ook, ik wens jou een fijne vakantie. Lekker even andere dingen doen!